Αστυπάλαια

Νησί (96,85 τ. χλμ.) και δήμος (1.238 κάτ.) στον νομό Δωδεκανήσου. Λέγεται και Αστροπαλιά ή Αστουπαλιά. Χωρίζεται σε δύο τμήματα, που συνδέονται μεταξύ τους με μια στενή λωρίδα γης. Το δυτικό τμήμα είναι ψηλότερο (482 μ.) και το ανατολικό φτάνει τα 350 μ. Παράγει δημητριακά, κρασί, μέλι και έχει αξιόλογη κτηνοτροφία. Στο υπέδαφός του υπάρχουν απολιθώματα φυκοειδών. Πρωτεύουσα του νησιού είναι το γραφικό ομώνυμο χωριό, (1.036 κάτ.) χτισμένο αμφιθεατρικά. Στην κορυφή της πλαγιάς που είναι χτισμένο το χωριό βρίσκεται το κάστρο των Κουιρίνι (1413), που έμειναν στο νησί περίπου τρεις αιώνες. Σε απόσταση 4 χλμ. από το χωριό βρίσκεται το μοναστήρι της Αγίας Λιβύης, όπου γίνεται μεγάλο πανηγύρι στις 2 Φεβρουαρίου. Ωραίο χωριό είναι και το Λιβάδι, 2 χλμ. από την πρωτεύουσα. Στην περιοχή του υπάρχουν ιαματικές πηγές. Η Α. είναι το μόνο ελληνικό νησί που δεν έχει φίδια. Γι’ αυτό και ο Αριστοτέλης τη χαρακτήριζε εχθρά τοις όφεσι. Η Α. παρουσιάζει ιδιαίτερο αρχαιολογικό ενδιαφέρον, γιατί υπάρχουν αρχαία ερείπια και πολλά μεσαιωνικά, εκτός από το κάστρο των Κουιρίνι. Από επιγραφές συμπεραίνουμε ότι υπήρχαν πρυτανείο, στοά στην αγορά και ιερά της Αθηνάς, του Δία, του Απόλλωνα, του Ασκληπιού και της Περσεφόνης. Οι ήρωες που λατρεύονταν στο νησί ήταν ο Αχιλλέας και ο αθλητής Κλεομήδης. Τα αρχαία χάλκινα νομίσματα των τριών τελευταίων αιώνων π.Χ. εικόνιζαν κυρίως το κεφάλι του Περσέα. Υπάρχουν επίσης νομίσματα με το κεφάλι του Διόνυσου, της Αθηνάς, του Ασκληπιού κ.ά. Ιστορία. Η Α. λεγόταν στα αρχαία χρόνια και Αστυπαλαία, Αστειπάλεια, Αστυπαλία και στα νεότερα, από τους Ενετούς, Σταμπάλια. Οι αρχαίοι κάτοικοι της Α. ήταν Κάρες. Κατά τον Οβίδιο, το νησί υποτάχτηκε στον Μίνωα, ενώ αργότερα εξελληνίστηκε από αποίκους από τα Μέγαρα. Επιγραφή όμως του 4ου αι. π.Χ., που βρέθηκε στο Ασκληπιείο της Επιδαύρου, χαρακτηρίζει τους Αστυπαλαιείς ως αποίκους των Επιδαυρίων. Το όνομα Α. έχει φοινικική προέλευση. Συμπεραίνεται από αυτό ότι πριν εγκατασταθούν εκεί Έλληνες, υπήρχε στο νησί πόλη, εμπορικό κέντρο των Φοινίκων. Η φοινικική του προέλευση ενισχύεται και από τον μύθο κατά τον οποίο η Α. και η Ευρώπη ήταν θυγατέρες του Φοίνικα. Από διάφορες επιγραφές πληροφορούμαστε ότι κατά τα ιστορικά χρόνια οι κάτοικοι ήταν κυρίως ναυτικοί. Την εξουσία ασκούσαν βουλή, δήμος και γερουσία. Έπειτα η Α. έγινε φόρου υποτελής στην Αθήνα. Το 105 π.Χ. η Ρώμη συμμάχησε με την Α. για να εξασφαλίσει λιμάνι ως ορμητήριο στο Αιγαίο εναντίον των πειρατών, παραχωρώντας τιμητικά στο νησί την προσωνυμία της ομόσπονδης πόλης. Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους, το νησί, που ανήκε στο Βυζάντιο, πέρασε στη δικαιοδοσία του βενετικού οίκου των Κουιρίνι (1207), αλλά το 1269 απελευθερώθηκε από τον Βυζαντινό ναύαρχο Λικάριο. Το 1333 το νησί αποσπάστηκε πάλι από το Βυζάντιο και ο νικητής Ιωάννης B’ Κουιρίνι το μοιράστηκε με την οικογένεια των Γριμάνι. Το 1341 κυριεύτηκε από τον εμίρη του Αϊδινίου Ομάρ μπέη Μορβασάν. Το 1413, ο Ιωάννης Δ’ Κουιρίνι εγκατέστησε εκεί αποίκους, η Βενετία όμως τον υποχρέωσε να τους ανακαλέσει. Το 1537, μετά τη συνθήκη της Βενετίας με την Τουρκία το 1536, οι Κουιρίνι έχασαν οριστικά την Α. και υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν την Ανατολή. Η Α. υποδουλώθηκε στους Τούρκους, αλλά το 1821 πήρε μέρος στον Αγώνα και το 1822 αποτέλεσε με την Ανάφη και τη Σαντορίνη χωριστή επαρχία, που ανήκε στον νομό Κυκλάδων. Όταν όμως καθορίστηκαν από τις Δυνάμεις τα όρια του ελληνικού κράτους, η Α., όπως και όλη η Δωδεκάνησος, παραχωρήθηκε στην Τουρκία. Το 1912 την κατέλαβαν οι Ιταλοί, για να απελευθερωθεί τελικά το 1948, οπότε προσαρτήθηκε στην Ελλάδα. Η γραφική πρωτεύουσα της Αστυπάλαιας, χτισμένη αμφιθεατρικά. Στην κορυφή της πλαγιάς διακρίνεται το κάστρο των Κουιρίνι (1413), που έμειναν στο νησί περίπου τρεις αιώνες.